Psychologen worden in het dagdagelijkse leven vaak geconfronteerd met misvattingen over hun werkveld. Sommige zijn ludiek en onschuldig, “Jij bent psycholoog, kan je dan mijn gedachten lezen?”, maar anderen zijn ernstige misvattingen “Iemand met schizofrenie, die heeft toch een meervoudige persoonlijkheid, niet?” of “Baby’s worden slimmer door naar Mozart te luisteren” die een invloed kunnen hebben op reële keuzes die mensen maken in hun dagdagelijks leven. Vier Amerikaanse hoogleraren in de psychologie besloten om hiermee de strijd aan te gaan. Op een laagdrempelige en ludieke manier willen zij in dit boek een aantal courante misvattingen uit de wereld van de psychologie ontkrachten. Hun inleidend woord getuigt niet meteen van bescheidenheid: ze beschouwen het boek een must-read voor leken, beginnende (maar ook gevorderde) studenten psychologie, praktiserende psychologen, docenten, journalisten, schrijvers, advocaten … Maar is dat ook zo?
Gestructureerd en onderbouwd
Voor het ‘demythologiseringen’ aanvat, krijg je eerst wat gereedschap aangereikt: tien bronnen van psychologische misvattingen worden achtereenvolgens kort besproken. Deze lijst is zeker niet exhaustief, maar veel van de besproken misvattingen zijn minstens deels hierop terug te brengen. Hierna is het tijd voor het ‘echte’ werk: 50 mythes worden uitgerafeld in elf verschillende domeinen, waaronder emoties, intelligentie, behandelingen, ouder worden … Bij elke misvatting volgt het demythologiseringproces een vast stramien: eerst worden psychologische en sociale bronnen voor een mythe aangereikt. Daarna wordt de invloed ervan op de samenleving toegelicht, om uiteindelijk naar wetenschappelijk onderzoek te grijpen en duidelijk te maken hoe de vork nu echt aan de steel zit. Elk hoofdstuk sluit af met een lange lijst waarin andere onderzoekswaardige mythen heel kort worden opgelijst, samen met hun wetenschappelijke tegenevidentie. Om de lezer helemaal uit het lood te slaan, draaien de onderzoekers op het einde van het boek het hele concept nog even om. Dan presenteren ze dertien resultaten uit wetenschappelijk onderzoek die mythes schijnen, maar juist wél wetenschappelijk onderbouwd zijn. Om te vermijden dat ze zelf haastige conclusies zouden trekken, zijn al hun stellingen stevig onderbouwd in de literatuur. Het was dan ook geen verrassing om te zien dat 64 pagina’s van het boek integraal gewijd zijn aan een bibliografische referentielijst. Voor wie ten slotte na het lezen van het boek die ene specifieke bemerking of verwijzing wel opzoeken, is er ook nog een handige trefwoordenlijst.
Ludiek en vol verwijzingen
De voorgaande paragraaf zou de verwachting kunnen creëren dat het hier om een zeer ernstig, zwaar boek gaat, maar niet is minder waar. De auteurs beseften waarschijnlijk maar al te goed dat het noodzakelijk was om een licht, luchtig boek te schrijven indien ze een grote groep lezers wensten te bereiken. Elke misvatting leest dan ook als een klein verhaaltje en staat naast de meer traditionele referenties, ook bol van de verwijzingen naar de Angelsaksische beeld- en muziekcultuur. Zo komen ondermeer de series Friends, The Simpsons en Lie to Me, films als Meet the Parents, muziek zoals Genesis van Phil Collins en een satirische krant als The Onion aan bod. Dit biedt niet alleen vaak ludieke noten en zorgt voor de nodige afwisseling, maar is ook noodzakelijk om de gedachtegangen van de auteurs te ondersteunen. Een occasionele illustratie maakt hierbij het geheel af.
Ontspannend en leerrijk
De opzet van de auteurs was vrij ambitieus: misvattingen uit de wereld van de psychologie demythologiseren en zowel professionelen als leken met de neus op de feiten drukken. Na het lezen van dit boek, blijft het echter onduidelijk of dit überhaupt nodig is. Wie in Vlaanderen namelijk een psychologieopleiding heeft gevolg, zou toch voor niet al te veel verrassingen mogen komen te staan. Van de meeste, zo niet bijna alle misvattingen zijn we namelijk bewust van hun mythologisch karakter. Een heel ander verhaal is het voor wie niet zo op de hoogte is van dit domein: zij hebben een grote kans op meerdere aha-erlebnissen. Het boek is niettemin wel aangename lectuur voor beide groepen, vooral omwille van het grondig uitgewerkte verhaal achter elke mythe en door de originele toepassingen en voorbeelden. Daardoor kan dit boek voor iedereen zowel ontspannend, als leerrijk zijn.
Meer lezen? De 50 grootste misvattingen in de psychologie. Scott O. Lilienfeld, Steven Jay Lynn, John Ruscio, & Barry L. Beyerstein. Uitgeverij Bert Bakker. ISBN: 9789035135697.