Ouders worden tegenwoordig langs alle kanten belaagd met advies over hoe ze hun kinderen moeten opvoeden. Supernanny en Triple P zijn maar twee voorbeelden van hoe respectievelijk de media en de overheid ‘best practices’ propaganderen, idealen die men moet nastreven om kinderen zo optimaal mogelijk te laten opgroeien tot verantwoordelijke volwassenen. Ook de wetenschap laat zich niet onbetuigd: zo zijn er bijvoorbeeld vanuit de neurowetenschappen en de psychologie duidelijk ideeën over wat wel en niet kan in de opvoeding en wat mogelijke gevolgen zijn voor kinderen van wie de ouders dergelijk advies niet naleven.
Eerstepersoonsperspectief
In dit boek reflecteren auteurs Judith Suissa en Stefan Ramaekers, de laatste als professor verbonden aan onze faculteit, over deze evolutie. De opzet is tweeledig: enerzijds focussen ze op de complexiteit van de ouder-kind relatie, anderzijds staan ze ook stil bij de huidige aanpak van opvoeding. Hierbij willen ze geen aanbevelingen doen voor een nieuw beleid of het huidige zomaar bekritiseren. Ze maken eerder een aantal kanttekeningen bij hoe kinderen en opvoeding in de hedendaagse maatschappij worden benaderd. Daarnaast benadrukken ze dat advies rond opvoeding en de ouder-kind relatie nooit de complexiteit ervan kan vatten, noch van de ethische discussies en vragen die hier onvermijdelijk deel van uitmaken. Terwijl er tegenwoordig vaak wordt uitgegaan van het derdepersoonsperspectief – hoe eender welke ouder eender welk kind kan/moet opvoeden – breken zij dan ook een lans voor het eerstepersoonsperspectief. Centraal staan hierbij de ouder(s), het kind en de relatie ten aanzien van elkaar.
Na een inleiding wordt deze gedachtegang in zes hoofdstukken opgebouwd. Het eerste hoofdstuk staat stil bij hoe wetenschap en psychologie geleidelijk meer in meer hun ingang hebben gevonden in de opvoeding. Het tweede hoofdstuk benadrukt het eerstepersoonsperspectief als een alternatieve manier om naar opvoeding te kijken, wat in het derde hoofdstuk verder wordt onderbouwd met literatuur over het concept van de intuïtieve, zorgende moeder. Hoofdstuk vier bespreekt ‘good enough parenting’ en de evolutie hiervan. Oorspronkelijk viel dit concept namelijk perfect te kaderen binnen het eerstepersoonsperspectief, totdat het in een beleidscontext van zijn oorspronkelijke betekenis werd ontdaan en compleet anders ingevuld. Het vijfde hoofdstuk focust op rechten en plichten in het kader van opvoeding en het laatste hoofdstuk staat stil bij hoe al het voorgaande ruimer kan gekaderd kan worden binnen de huidige tijdsgeest.
Concentratie vereist
Hoewel het boek dun oogt, krijg je als lezer veel ‘tekst voor je geld’. De ongeveer 150 pagina’s zijn stevig volgepakt en naar ludieke illustraties hoef je niet te zoeken. Dat is ergens niet verwonderlijk, gezien de academische insteek. De vaak filosofische gedachtegangen zijn dan ook goed onderbouwd met referenties naar recente internationale literatuur. De auteurs slagen er wel in om de nodige afwisseling in te bouwen. Er wordt geregeld teruggegrepen naar de media, fictieliteratuur en het dagelijkse leven om de verschillende standpunten die in het boek naar voren worden gebracht met concrete voorbeelden te onderbouwen. Niettemin is dit geen boek om snel even voor het slapengaan te lezen: concentratie is vereist en meedenken is een must. Het sterktepunt van het boek lijkt daarom tevens ook de zwakte: er wordt vooral gemikt op een publiek van academici of mensen die professioneel met opvoeden bezig zijn vanuit beleid of praktijk. Dat sluit op zich wel aan bij het doel van dit boek, maar is misschien ook een gemiste kans: wat de auteurs namelijk aanreiken, is niet alleen relevant voor professionelen. Ook voor ‘gewone’ ouders kunnen deze ideeën zeker interessant zijn. Het huidige format maakt echter dat zij hier niet snel mee in contact zullen komen. Hoewel de auteurs meer dan waarschijnlijk hun bedenkingen hebben bij het concept van ‘experten die schijnbaar alwetend hun kennis communiceren naar naïeve leken’ zou het misschien geen kwaad kunnen om deze informatie ook op een andere manier bekend te maken bij een breder publiek.
De routine doorbreken
Niettemin is het boek ook in de huidige vorm zeer interessant: de auteurs helpen de lezer om een metaperspectief in te nemen en kritisch te staan tegenover huidige evoluties. Zo’n reflecties zijn niet alleen wenselijk, maar zelfs noodzakelijk om te vermijden dat men al te opgeslorpt raakt in de eigen denkwereld en de dagdagelijkse routine. Dit boek is dan ook zeker aangeraden lectuur voor alle professionals die op een of andere manier te maken hebben met opvoedingspraktijken.